Քրիստոնեության առաջին երեք դարերը…
Հայոց եկեղեցու 1-3-րդ դարերի պատմությունը քիչ է ուսումնասիրված։ Հաճախ Հայաստանում քրիստոնեության պետականորեն ընդունումը (301 թվական) շփոթում են քրիստոնեության Հայաստան մուտք գործելու հետ (1-ին դար)։
Առաջին դար
Քրիստոնեությունը ծագել է I դարում Պաղեստինում հրեական միջավայրում, մեսիայի մասին հրեական շարժումների ժամանակ։ Արդեն Ներոնի ժամանակ Հռոմեական կայսրությունում կային քրիստոնեական համայնքներ։
Քրիստոնեական հավատի աղբյուրները կապված են հուդայական Հին կտակարանի հետ։ Աստվածաշնչի համաձայն՝ Հիսուս Քրիստոսը թլփատվել է, դաստիարակվել է որպես հրեա, հետևել է Հին կտակարանի պատվիրաններին, այցելել է սինագոգա շաբաթ օրերին։ Քրիստոսի աշակերտները և առաջին հետևորդները հրեաներ էին։ Քրիստոսի խաչվելուց երեք ու կես տարի անց քրիստոնեությունը սկսվում է տարածվել նաև այլ ժողովուրդների և ցեղերի շրջանում։
Նոր կտակարանի Գործք գրքի համաձայն «Χριστιανοί» գոյականը (քրիստոնյաներ, Քրիստոսի հետևորդներ) առաջին անգամ օգտագործվել է Անտիոք քաղաքում I դարում (Գործք 12։1)։
Սկզբում քրիստոնեությունը տարածվում էր բացառապես միջերկրածովյան հրեական սփյուռքում, սակայն Պողոս առաքյալի քարոզների շնորհիվ այն հետևորդներ ձեռք բերեց նաև այլ “հեթանոս” ազգերի շրջանում։ Մինչր V դարը քրիստոնեության տարածումն ընթանում էր Հռոմեական կայսրության տարածքում և դրա ազդեցության շրջաններում (Մեծ Հայք, Սիրիա, Եթովպիա)), հետո (հիմնականում 1-ին հազարամյակի 2-րդ կեսին) այն տարածվեց գերմանական և սլավոնական ցեղերի շրջանում, ավելի ուշ (XIII-XIV դդ․)՝ նաև մերձբալթյան և սկանդինավյան շրջանում։
Հայաստանում…
Հայոց եկեղեցու 1-3-րդ դարերի պատմությունը քիչ է ուսումնասիրված։ Հաճախ Հայաստանում քրիստոնեության պետականորեն ընդունումը (301 թվական) շփոթում են քրիստոնեության Հայաստան մուտք գործելու հետ (1-ին դար)։ Ագաթանգեղոսի «Հայոց պատմության» համաձայն, երբ 287 թվականին Տրդատը հռոմեական զորքի օգնությամբ հաղթանակած վերադառնում է Վաղարշապատ՝ վերագրավելու իր հոր գահը, ճանապարհին՝ Եկեղյաց գավառի Երիզա ավանում, գոհաբանական զոհեր է մատուցում Անահիտ աստվածուհու մեհյանին։ Թագավորի զինակից Գրիգորը հրաժարվում է մասնակցել զոհաբերության արարողությանը, քանի որ քրիստոնյա էր։ Հայոց արքան այդ ժամանակ տեղեկանում է նաև, որ Գրիգորը իր հայր Խոսրովին սպանող Անակ իշխանի որդին է։ Տրդատ Գ-ն հրամայում է նրան գցել Արտաշատի ստորերկրյա բանտը (որն այժմ հայտնի է «Խոր վիրապ» անունով), որ սահմանված էր մահապարտների համար։
Գրիգորից բացի Մեծ Հայքում քրիստոնեության տարածմանը և պետական կրոն դառնալուն էապես նպաստել են Հռիփսիմյանց կույսերը: Ավանդության համաձայն՝ նրանք հռոմեացի կույսեր էին, ովքեր հալածվել էին Դիոկղետիանոս կայսեր կողմից և փախել արևելք: Նրանց թվում էին սուրբ Հռիփսիմեն, Սուրբ Գայանեն, Սուրբ Շողակաթը, սուրբ Նունեն և այլք՝ տարբեր տվյալներով մինչև 40 հոգի։ Նրանցից Նունեն (Նինո) հիմնադրում է վրաց եկեղեցին։ Կույսերը նախ երկրպագում են Քրիստոսի տնօրինական տեղերին (Պաղեստինի սուրբ վայրեր) և ապա Եդեսիայի վրայով անցնում Մեծ Հայք՝ հաստատվելով Վաղարշապատ մայրաքաղաքի մոտ՝ հնձաններում։ Տրդատը ցանկանում է ամուսնանալ Հռիփսիմե կույսի հետ, սակայն մերժում է ստանում։ Ի պատասխան դրա՝ 300 թվականին հրամայում է բոլոր կույսերին մահապատժի ենթարկել: Գրիգորը նախ ամփոփում է նահատակ կույսերի մարմինները, ապա 66 օր քարոզում քրիստոնեության լույսի մասին ու բժշկում թագավորին։ Տրդատ Գ-ն և ողջ արքունիքը մկրտվում են. քրիստոնեությունը հռչակում է պետական կրոն: Նոր հիմնադրված քրիստոնեությունը ժողովրդի մեջ տարածելու համար Հայաստանում պետք է ստեղծվեր հոգևորականության համակարգ։
Ռուսաստանում…
Հին Ռուսական պետության առաջին կառավարիչը, որը պաշտոնապես ընդունեց քրիստոնեությունը բյուզանդական ծեսով, դարձավ իշխանուհի Օլգան 957 թ-ին (չնայած որ որոշ աղբյուրներով նշվում են այլ տարեթվեր)։ 957 թ-ին Օլգան մեծ պատվիրակությունով պաշտոնական այց կատարեց Կոստանդնուպոլիս։ Նրան ուղեկցում էր քահանա Գրիգորին։ Օլգան ձգտում էր Ռուսիայի մկրտությանը և Բյուզանդիայի կողմից որպես հավասար քրիստոնեական կայսրության ճանաչմանը։ Մկրտության ժամանակ նա ստանում է Ելենա անունը։ Սակայն, շատ պատմաբանների կարծիքով, այդ միության համաձայնությունը ընդունվեց ոչ միանգամից։ 959 թ-ին Օլգան ընդունեց հունական պատվիրակությանը, սակայն հրաժարվեց Բյուզանդիային օգնության զորք ուղարկել։ Այդ թվականին նա դեսպաններ ուղարկեց Գերմանայի կայսր Օտտոն I-ի մոտ եպիսկոպոսներ և քահանաների ուղարկելու խնդրանքով, որպեսզի Ռուսիայում եկեղեցի հիմնեն։ Բյուզանդիայի և Գերմանիայի միջև հակասությունների վրա խաղալու նրա այդ փորձը հաջողվեց։ Կոստանդնուպոլիսը գնաց զիջումների, կնքելով փոխշահավետ համաձայնագիր, իսկ գերմանական պատվիրակությունը պատրիարք Ադալբերտ Մագդեբուրգցու գլխավորությամբ վերադարձավ հետ ձեռնունայն, իսկ նրանցից ոմանք էլ սպանվեցին։ 960 թ-ին հույներին օգնության ուղարկվեց ռուսական զորքը ապագա կայսր Նիկիֆոր Ֆոկիի ղեկավարությամբ, որը կռվեց Կրիտե կղզում արաբների դեմ։
Հնագիտական տվյալնները հաստատում են քրիստոնեության տարածման սկիզբը նախքան պաշտոնապես Ռուսիայի մկրտության փաստը։ Х դարի կեսերի ազնվականների շիրիմներում հանդիպում են առաջին խաչերը:
Երկրորդ դար…
Վաղ քրիստոնեության պատմության մեջ I-II դդ․ նշանավորված է այսպես կոչված “Առաքելական հայրերի” գործունեությամբ։ Նրանք առաջին քրիստոնյա գրողներն էին, եղել են առաքյալների աշակերտները։ Դրանցից կարելի է նշել Իգնատիոս Անտիոքացուն՝ որպես տվյալ ժամանակաշրջանի հայտնի գործիչ։ Նա մահվան է դատապարտվել Տրայանոսի կողմից հրամայված քրիոստոնեական հետապնդումների ժամանակ։ “Առաքելական հայրերից” է նաև Պողիկարպոս Զմյուռնացուն, ում կենդանի այրել են կայսր Մարկոս Ավրելիոսի կողմից սկսված քրիստոնեական հետապնդումների ժամանակ (167 թ․)։
Հայաստանում…
II-IIIդդ. գաղտնի գործող քրիստոնեական համայնքների թիվը Հայաստանում աճել է:
Հայոց Տրդատ Գ Մեծ թագավորը (287-330թթ.) եւս սկզբնական շրջանում հալածում էր քրիստոնյաներին: Նա տանջանքների ենթարկեց ու Արտաշատի արքունի բանտում` Խոր Վիրապում բանտարկեց քրիստոնեության ակտիվ քարոզիչ Գրիգոր Լուսավորչին: Արքային հայտնի էր դարձել, որ Գրիգորը ոչ միայն քրիստոնյա է, այլեւ իր հորը` Խոսրով Բ-ին սպանող Անակ Պարթեւի որդին է: Հավանաբար Գրիգորը կմնար բանտում, իսկ Տրդատը դարձի չէր գա, եթե տեղի չունենար մի հետաքրքիր, սակայն ցավալի վախճանով իրադարձություն:
Հռոմեական կայսրության մեջ խիստ հալածանքներ էին սկսվել քրիստոնյաների նկատմամբ, որոնցից շատերը ստիպված ապաստանում էին Հայաստանում, ուր զանգվածային հալածանքներ չկային: Այդ փախստականներից էին նաեւ մի խումբ քրիստոնյա կույսեր, որոնց առաջնորդում էր Գայանեն:
Ռուսաստանում…
Հայտնի է, որ առաջին եպիսկոպոսարանները, բացի Կիևյանից, կային նաև Նովգորոդում, հնարավոր է նաև Չերնիգովյան, Վլադիմիր-Վալինսկի, Բելգորոդյան և այլ թեմեր։ Որոշ տարածքներում քրիստոնեությունը ընդունվում էր ստիպողաբար, որի ընթացքում վերացվում էին հեթանոսական կուռքային կառույցները, ընդիմացողները ճնշումների էին ենթարկվում։ Այսպես, ըստ ժամանակագիր Իոկիմովի հաղորդմամբ, Նովգորոդը ցուցաբերեց ակտիվ դիմադրություն քրիստոնեության ներմուծմանը. այն մկրտվել է 990 թ-ին եպիսկոպոս Իոակիմի կողմից զինվորականների աջակցությամբ։ Ռոստովում և Մուրոմում այդ դիմադրությունը շարունակվեց մինչև XII դարը։ Այդ դիմադրությունները ավելի շատ ունեին քաղաքական պատճառներ, քան ուղղված էին բուն քրիստոնեության տարածման դեմ։ Ռուսիայի մկրտությունը տեղի ունեցավ մինչև Արևմտյան և Արևելյան եկեղեցիների վերջնական պառակտումը, այն ժամանակաընթացքում, երբ հասունացել էր և որպես հավատք, և որպես եկեղեցիների և ազնվական կառավարության փոխհարաբերություն։ Բյուզանդական եկեղեցա-պետական կանոնակարգի մեջ Կայսրը(Բասիլևսը) ներկայանում էր որպես ուղղափառության Պահապան և Գերագույն Պաշտպան, և հետևաբար որպես միասնական միապետ բոլոր ուղղափառների համար։ Մյուս քրիստոնեական երկրների ղեկավարները նրանից ստացան իշխանների, հարյուրապետերի կոչումներ։ Այսպիսով, ընդունելով մկրտությունը բյուզանդացիների կողմից, Վլադիմիրը Ռուսիան ընդգրկեց բյուզանդական պետականության ուղեծիր։
Երրորդ դար…
Հայաստանում…
Քրիստոնեության ընդունումից ի վեր Հայաստանի եկեղեցիներում ու կրոնական այլ կենտրոններում հոգևոր ծիսակատարությունները կատարվում էր հունարենով և ասորերենով, որոնք հասարակ բնակչության համար օտար էին և անհասկանալի։ Քրիստոնեությունը հայ ժողովրդին հասկանալի լինելու համար պետք է հայերեն հնչեր։
Մեսրոպ Մաշտոցը, ով ուղարկվել էր Գողթն գավառ՝ քրիստոնեություն տարածելու համար, հանդիպում է այս դժվարությանը։ Նրա առաջարկով և կաթողիկոս Սահակ Պարթևի ու հայոց Վռամշապուհ թագավորի (389-415) հովանավորությամբ 405 թվականին ստեղծվեց հայերենի այբուբենը: Առաջին նախադասությունը, որը թարգմանվել է հայերեն.
Ռուսաստանում…
Ռուսիայի մկրտությունը տեղի ունեցավ մինչև Արևմտյան և Արևելյան եկեղեցիների վերջնական պառակտումը, այն ժամանակաընթացքում, երբ հասունացել էր և որպես հավատք, և որպես եկեղեցիների և ազնվական կառավարության փոխհարաբերություն։ Բյուզանդական եկեղեցա-պետական կանոնակարգի մեջ Կայսրը(Բասիլևսը) ներկայանում էր որպես ուղղափառության Պահապան և Գերագույն Պաշտպան, և հետևաբար որպես միասնական միապետ բոլոր ուղղափառների համար։ Մյուս քրիստոնեական երկրների ղեկավարները նրանից ստացան իշխանների, հարյուրապետերի կոչումներ։ Այսպիսով, ընդունելով մկրտությունը բյուզանդացիների կողմից, Վլադիմիրը Ռուսիան ընդգրկեց բյուզանդական պետականության ուղեծիր։ Քրիստոնեության ընդունումը նպաստեց ճարտարապետության և գեղանկարչության զարգացմանը իրենց միջնադարյան ձևով և բյուզանդական մշակույթի ներթափանցեց որպես անտիկ ավանդույթների ժառանգություն։ Հատկապես կարևոր էր կիրիլիցայի գրերի և մատենագրության ավանդույթների տարածումը. Ռուսիայի մկրտությունից անմիջապես հետո ստեղծվեցին հինռուսական գրերի մշակութային առաջին հուշարձանները։Քրիստոնեության ընդունումը որպես պետական կրոն անտարակույս իր հետ բերեց հեթանոսական կուռքերի վերացմանը։
Կարծիք…
Ես կարծում եմ, որ Քրիստոնեությունը շատ լավ է, որ ընդունվել է նակինում և շատ լավ է, որ մինչ այսօր պահպանվում է այդ կրոնը: Գրեթե բոլոր երկրներում էլ մինչ օրս Քրիստոնեությունը պահպանվել է:
Лувр это средневековая крепость, дворец королей Франции и музей в течение последних двух столетий. На архитектуре дворца остались свидетельства его более чем 800 летней истории.Если бы Лувр принадлежал мне я бы первый раз видел Лувр. Я очень люблю музеи. Я бы так сделала что все могли бесплатно войти в Лувр. Я так сделаю что все в мире бесплатно прилетали в Париж и видели эту крoсoту. Если бы Лувр пинадлежал мне я бы жил в триуголнике который находиться перед музей.
Սվետլանա Մելքումյան 